भाषा,व्याकरण,शुद्धलेखन,शुद्ध-संभाषण ई.

भाषा,व्याकरण,शुद्धलेखन,शुद्ध-संभाषण ई.

मानवानी आपला संदेश,आपल्या भावना इतरांपर्यंत पोहोचविण्यासाठी भाषा शोधून काढली.आधी बहुतेक नुसत्याच खाणाखुणा करीत असावेत. या भाषा प्रत्येक भौगोलिक विभागाच्या आपापल्या होत्या,आजही आहेत.विचारांचे आदानप्रदान समोरासमोर असतांना बोलीभाषेने होई,परंतु हजर नसलेल्या व्यक्तिपर्यंत ते पोहोचण्यासाठी लिखित भाषेचा उदगम झाला.त्यामध्ये सुसूत्रता आणि सुसंबद्धता आणण्यासाठी आणि ती सर्वमान्य होण्यासाठी पुस्तके लिहिल्या गेलीत.कालांतरानी दळणवळणाची साधने वाढली आणि सर्व भूभागातील माणसे एकमेकांना भेटू लागल्यावर काही सर्वमान्य-सामान्य (common) भाषेची जरूर वाटू लागली.इंग्रजांचे राज्य जगातील बऱ्याच भागात असल्यामुळे इंग्रजी ही जगाची सर्वमान्य भाषा बनली,तरी अजूनही बऱ्याच प्रदेशात फ्रेंच,जर्मन,स्पॅनिश ई. भाषाच प्रामुख्याने बोलल्या जातात.आपली राष्ट्रभाषा हिंदी जरी असली तरी आपण आंतरराष्ट्रीय पातळीवर इंग्रजीच बोलतो,याउलट रशिया,जपान,चीन ई. देशांचे राज्यकर्ते त्यांच्याच राष्ट्रभाषेत बोलतात,दुभाषी असतो हव्या त्या भाषेत भाषांतर करायला,असो!

सर्व प्रादेशिक भाषा या त्या-त्या राज्याच्या शालेय अभ्यासक्रमात शिकविल्या जाऊ लागल्या त्यामुळे त्यावर अभ्यासात्मक पुस्तके लिहिल्या गेलीत,व्याकरण शिकविल्या गेले आणि शुद्धलेखनासाठी व्याकरणाचा अभ्यास फार महत्वाचा ठरला.इंग्रजांचा प्रभाव असल्यामुळे शुद्ध इंग्रजी लिहिण्या-वाचण्यासाठी अगदी सुरुवातीपासून तर्खडकर व्याकरण मुलांना शिकविल्या जाऊ लागले.मला आठवतं ते म्हणजे मराठी व्याकरणासोबत त्या शब्दांचे इंग्रजी बंधू अधिपत्य गाजवू लागले आमच्या लहानग्या मनावर; जसे नाम (noun),सर्वनाम(pronoun),विशेषण(adjective),क्रियापद(verb),ई. यापुढील पायरी म्हणजे कर्ता, कर्म(माझं!),करण, मग प्रथम पुरुष,द्वितीय पुरुष, तृतीय पुरुष यांची एक फळी उभी राहिली आणि त्यांना चालवायला शिकविले जायचे,उदा.I-go,you-go,He she it-goes,they-go. हे एकदा झाल्यावर भाषेचे प्रयोग शिकविल्या जायचे,कर्तरी-कर्मणी-भावे प्रयोग ई.(अजूनही शहारे येतात अंगावर!)

बोलीभाषाही लिखित भाषेसारखीच शुद्ध बोलावी अशी रास्त अपेक्षा असते या सर्व बुद्धिवाद्यांची,परंतु व्यवहारात याउलट घडतांना दिसते. बोलीभाषेवर ज्या-त्या प्रदेशाचा पगडा असतो.उदा,मराठी भाषा विदर्भात,मराठवाड्यात,खान्देशात,कोकणात आणि पुण्यात खूप वेगळी बोलल्या जाते.(आणि प्रत्येकालाच आपापल्या प्रादेशिक बोलीचा सार्थ अभिमान असतो!) कुठे चाललास?(पुणे),कोठे जाऊ राहिलास?(विदर्भ),कुठं निघाला राव?(पश्चिम महाराष्ट्र),कुठं जायलाय?(मराठवाडा),कुढी चालला भो?(खान्देश). विदर्भात तर लिंगच बदलून टाकतात...बाई म्हणते मी चाललो आणि माणूस म्हणतो मी जाते!😄

तर मित्रांनो,या सर्व गोष्टींचा उहापोह करण्याची जरूर आज का वाटली....तर मला स्पष्ट असं वाटतं की लिखाण व्याकरणाच्या दृष्टीनं शुद्ध असावे,परंतु बोलतांना याची तमा बाळगू नये,कारण बोलणं हे संभाषणासाठी असतं, परीक्षा देण्यासाठी नव्हे.इंग्लिश भाषाही भारीच चावट...आता जसं स्पेलिंग आहे तसाच उच्चार असावा की नाही?तर तसं नाही...pneumonia चा p सायलेंट,त्याला पन्यूमोनिया नाही म्हणायचे तर न्यूमोनिया म्हणायचे(मग p लिहायचाच कशाला?) Sachet चा उच्चार सॅचेट नाही करायचा तर म्हणे "सॅशे" असा करायचा....का? Data चा उच्चार डाटा असा न करता डेटा असा करायचा,का बरं बॉ? आणि I goes म्हंटलं तर यांच्या बापाचं काय जातं, मी माझ्या मनाचा राजा आहे,I will go or,I will goes, हां! आणि व्यंजनाच्या आधी(a,e,i,o,u) an लावायची जबरदस्ती बोलतांना का करावी..... लिहितांना लिहीन हो,an elephant,पण म्हणतांना a elephant म्हंटलं तर तुमच्या अंगाला भोकं पडतात का?

बोली भाषा हे संवाद साधण्यासाठीचं प्रभावी माध्यम आहे,आपल्याला येईल त्या,जशी शिकली असेल त्या भाषेत सुसंवाद घडावा ही अपेक्षा. माझ्याकडे नेहेमीच medical representatives येतात,बरेच खूप छान इंग्रजी बोलतात,काहींची मात्र इंग्रजी शब्दांची जमवाजमव करून वाक्य बनवतांना खूप तारांबळ उडते,आणि आपलं हसं करून घेतात.मला आठवतंय,काही वर्षांपूर्वी एक MR आला होता,म्हणाला...डाक्तरसाहेब,माही पयलीच नोकरी हाय अन पहिलाच कॉल हाय,मले इंग्लिश जमत नाय,मराठीत बोललो तर चालन काय? हो म्हणालो...त्याचा आत्मविश्वास जबरदस्त...म्हणाला, यक्कच प्रॉडक्ट हाय,आयबुप्यारा...येकदम ष्ट्यानडर गोळी हाय...बमबाट काम करते....स्वस्तबी हाय...सर्वीकडं भेटन... लिहिसान तर माहिबी नोकरी पक्की व्हयीन! मी खूप लिहिली. आज तो बऱ्याच वरच्या पदावर गेलाय आणि आता छान इंग्रजी बोलतो,पण माझ्याशी अजूनही तशाच रांगड्या मराठीत बोलतो... मला तसाच आवडतो तो!

असाच माझा एक अगदी जवळचा मित्र आहे-बबन,सर्व लहानथोर  त्याला बबनमामा  असंच म्हणतात.(आणि तोही सर्वांना मामाच म्हणतो!)पानांचं दुकान आहे त्याचं, अफलातून व्यक्तिमत्व आहे,वल्लीच!भुसावळच्या अमरदीप टॉकीज चौकात प्रसिद्ध आणि खूप जुनं "पटेल पान सेंटर" म्हणून त्याच्या वडिलांच्या काळापासूनचे दुकान आहे, तिन्ही भावंडं मिळून चालवतात ते.अतिशय सज्जन,सहृदयी,अहोरात्र काम करणारी आणि सदैव सर्वांच्या मदतीला तयार असणारी अशी त्यांची ख्याती आहे.एकदा माझे अमेरिकन भाऊ-वहिनी आले होते आमच्याकडं,आणि जेवण झाल्यावर आम्ही पान खायला या मित्राच्या दुकानात गेलो.
"यस मामा,वेलकम,लूकिंग गेस्ट,गुड इव्हनिंग सर,गुड इव्हनिंग मॅडम,आय मेक ब्युटीफुल पान फॉर यू!वहिनीने विचारले- व्हाट इस धिस पान? मी म्हंटलं,बबनराव,आता तुम्हीच  सांगा  हिला समजावून...
तो लागलीच म्हणाला...नो प्रॉब्लेम, मॅडम,यू नो पान, इट इज पान, धिस पान...त्यांनी हाताचा पंजा फैलावून दाखवला आणि त्यावर पान ठेवलं,म्हणाला...धिस ग्रीन पान... यू पुटिंग चुना-कत्था ऑन इट अँड मिक्सिंग अँड मिक्सिंग....देन पुटिंग शोप-सुपारी-गुलकंद-विलायची ऑन इट अँड फोल्डिंग अँड इटिंग....यू सिंग मॅडम? देन आय पुट सम ठंडाई,अलसो कॉल्ड आसमंतारा,थ्रोट क्लियर अँड यू सिंग लाईक लता मंगेशकर!माऊथ फ्रेश नाऊ अँड स्टमक फ्रेश इन द मॉर्निंग...डायजेशन ऑल फूड....नो गॅस,नो ढेकर...
आफ्टर इटिंग वन टाईम,यू कमिंग मेनी टाईम!
वहिनीला बरोब्बर समजलं सगळं,तिनी आवडीनं खाल्लं आणि दुसरं मागून घेतलं!पुढचे तिन्ही दिवस न चुकता रोज रात्री जेवणानंतर आमची वरात  बबनकडे!
प्रत्येकवेळी अमेरिकेहून फोन आला की वहिनी आपुलकीनं आधी  बबनची  विचारपूस जरूर करतात,आणि म्हणतात अमेरिकेला आमच्याकडे याल तेंव्हा बबनमामांना नक्की घेऊन या!🙏

हे असलं अफलातून कम्युनिकेशन स्कील कुठल्यातरी आयआय एम मध्ये शिकवतात का हो?